مقدمه
یکی از فرقه های فعال و پرجمعیت در ایران فرقه موسم به اهل حق می باشد.اهل حق را با نامهای دیگری همچون یارسان،یارستان و آئین یاری می خوانند.شعیان اینان را با نامهائی همچون علی اللهی و شیطان پرست و..... یاد می کنند که امروزه اکثر مردم اهل حق این نامها را تهمتی بیش به آئین و مسلک خود نمی دانند.
?-تاریخچه:
الف:موسس
در اینکه این فرقه توسط چه کسی و در چه قرنی تاسیس گردیده نظریات متفاوت است اما آنچه که به عنوان نظریه صحیح می توان آن را پذیرفت این استکه موسس فرقه اهل حق شخصی به نام سلطان اسحاق فرزند شیخ عیسی برزنجه (سنی مذهب) است.سلطان اسحاق را با نامهای دیگری همچون سلطان طریق،شاه،سلطان صهاک و ......نامیده اند.او متولد کردستان عراق است
سلطان اسحاق بعد از فوت پدر با برادران خود درگیر می شود و به همین دلیل از کردستان عراق به سمت ایران فرار کرده و در روستای شیخان که هم اکنون از توابع استان کرمانشاه است سکنا می گزیند.
ب:بدعتهای مهم سلطان اسحاق
- بنای خاندانها
_ تأسیس جمخانه به جای مسجد برای انجام امور عبادی
_ روزه سه روزه
_ تعیین پیر و دلیل برای خاندانها
_ دستور سرسپاری (مراسمی برای پیوستن رسمی به فرقه اهل حق) به رؤسای خاندانها
_ دستور پرداخت نذر و نیاز
ج:خاندانهای اهل حق
سلطان اسحاق اهل حق را تاسیس و بنای 7خاندان را در اهل حق گذاشت.بعد از گذشت مدتها چهار خاندان دیگر هم به هفت خاندان اصلی اضافه و در زمره خاندانهای اهل حق قرار گرفت.ما خاندانهائی که توسط سلطان اسحاق بنا شده اند خاندانهای اولیه و خاندانهائی که بعدها به وجود آمده اند را خاندانهای ثانویه می نامیم.
خاندانهای اولیه عبارتند از:
-
خاندان شاه ابراهیمی
-
خاندان عالی قلندری
-
خاندان یادگاری
-
خاندان خاموشی
-
خاندان میرسوری
-
خاندان مصطفائی
-
خاندان باویسی
خاندانهای ثانویه عبارتند از:
-
خاندان ذوالنوری
-
خاندان مشعشعی
-
خاندان شاه حیاسی
-
خاندان حیدری
?-اعتقادات
الف:توحید
گرچه مردم اهل حق به «علی اللهی» معروف هستند و برخی از خاندانها و سران آنها علی (ع) را خدا میدانند، ولی اشکالات شیعیان به این نظر باعث گردیده است برخی از مردم اهل حق این عقیده را رد کنند و توحید را به عنوان عقیده خود معرفی کنند.اما آنچه که در دفاتر و کتب مقدس آنها یافت می شود این استکه علی (ع)را به عنوان ذات خدا معرفی می کنند بیدن معنا که ذات خدا در علی(ع)حلول نموده است.
ب:نبوت و امامت:
در کتب و دفاتر اهل حق و در افواه مردم یارستان نام پیامبران و ائمه زیاد دیده و شنیده شده است.اما به طور خلاصه می توان گفت که مردم اهل حق اگر اعتقادی به ائمه هم دارد از باب دون رهبران ، پیران و مرشدان خودشان است.
ج:تناسخ
از جمله اعتقادات اهل حق، اعتقاد به تناسخ است.تناسخ عبارت است از انتقال نفس و روح پس از مرگ به جسمی از اجسام است و آن جسم چند چیز میتواند باشد: نبات، حیوان و یا انسان. تناسخ از این نظر فقط تحول و انتقال را در بردارد.[1]
اهل حق می گوید روح هر انسانی بعد از مرگش تا1001دون(روح) در جسمی دیگر حلول میکند و بعد از آن جاودانه میشود.در واقع اهل حق قائل به تناسخ محدود است که منجر به انکار مستقیم معاد نمی شود.
. امام رضا (ع) در جواب مأمون که سؤال از تناسخ کرده بود، فرمودند:
هر کس قائل به تناسخ شود به خدای بزرگ کفر ورزیده و بهشت و دوزخ را انکار نموده است».[2]
?-اهل حق و فقه
الف:نماز و روزه
اهل حق نماز را قبول ندارند و بهانههای مختلفی برای فرار از انجام این فریضه الهی دارند. البته برخی از خاندانهای آنها همچون مشعشعی در سالهای اخیر اعلام نمودهاند که نماز را قبول دارند و مدعی هستند که نماز هم میخوانند.
اهل حق برای فرار از نماز جایگزینی به نام نیاز انتخاب نمودهاند و معتقدند که نیاز میتواند جایگزینی برای نماز باشد. نیاز، غذایی است که شب جمعه درجمخانه(مکانی که اهل حق به جای مسجد در آن عبادات خود را به جا می آورند) توزیع میگردد.(به نقل از جزوه اهل حق)
اهل حق به جای یکماه سه روز روزه می گیرند.اهل حق دو نوع روزه دارند10-روزه قولطاسی2-روزه مرنوی
زمان روزه ها هم به ماه شمسی در چله زمستان کردی قرار دارد.
?-مقدسات اهل حق
الف:سبیل
یکی از مقدسات اهل حق، گذاشتن شارب بلند است موحد بشیری از مریدان اهلحق میگوید: برای هر فرد اهل حق واقعی، ضروری و واجب است که به احترام دستور، و برای شناسایی فرقه ازچیدن سبیل تحت هر عنوانی خودداری نمایند.[3]
ب:شیطان
عده ای مردم اهل حق شیطان را مقدس می شمارند و در مقابل کسانی که شیطان را لعن کنند موضعگیری میکنند اما عده ای دیگر شیطان را مانند شیعیان مطرود و رجیم می دانند و هیچگونه تقدسی برای آن قائل نیستند.
ج:سادات اهل حق
سادات اهل حق، سیّد هاشمی نیستند؛ بلکه از اولاد یکی از سران دودمانها میباشند.[4]اما در برخی مناطق به اشتباه رهبران و بزرگان اهل حق را سید هاشمنی می انگارند.
?-منطقه شناسی اهل حق
اهل حق در ایران
جمعیت اهل حق به صورت اجمالی در استانهای کرمانشاه،لرستان،آذربایجان شرقی و غربی،تهران،مازندران،زنجان و همدان گسترده شده است اما بیشترین جمعیت اهل حق در استان کرمانشاه می باشد.
ماندانا یادگا
[1] . عقاید استدلالی، ص219.
[2] . وسائل الشیعه، ج 28، ص 341، ح 34909؛ بحار الانوار، ج4، ص320.
[3] . شناخت رهروان عشق علی، ص 230.
[4] . خاکسار و اهل حق، ص 145.